قدس آنلاین- گروه استان ها- مریم رفیعیان: سالیان نه چندان دور صدها خراط هنرمند گیلانی با تراشیدن چوب «افرا»، «ون»، «کیکم»، «ملج» و «گردو» دست ساخته هایی تولید می کردند که علاوه بر زیبایی و ارزش فاخر آن از کیفیت مطلوبی برخوردار بود و محله پیر سرای رشت بعنوان بازارچه خراطی به طور متمرکز فعالیت می کرد.

اما امروزه دیگر صدای دستگاه های برش چوب و دست ساخته های زیبا و شکیل هنرمندان خراطی گیلان جز در چند محله در حاشیه شهررشت با تعداد اندک خراطان جوان و آثار تولیدی بسیار ضعیف همچون قاشق و کفگیر، قندان، کاسه، وردنه، گوشت کوب و ...  به گوش نمیرسد.

سلمان شاه محمدی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با اشاره به پیشینه تاریخی صنعت خراطی در استان گیلان می گوید: هنر خراطی در استان گیلان از قدمت دیرینه برخوردار است از جمله شواهد این امر دوک های ریسندگی بدست آمده در کاووش های باستان شناسی گیلان است. همچنین در برخی از مستندات و کتب برجامانده از دوره قاچار به خراطی گیلان اشاره شده است.

وی با بیان قدمت این صنعت ارزشمند در گیلان افزود: دست ساخته های استادان رشت از جمله قلیان، عصا، مجسمه، پرندگان و انواع و اقسام ظرف ها که به نقاط دیگری صادر می شد و دوکهایی که توسط خراطهای رشت ساخته می شد و مورد استفاده زنان گیلانی در روستاها بود از جمله آنهاست.

شاه محمدی در حالی از وجود ۴۰۰ شاغل  در صنعت خراطی در گیلان صحبت می کند که واقعیت و گزارش میدانی ما حکایت از قصه ای دیگر دارد...

صنعت خراطی آخرین نفس های خود را در گیلان می کشد

یکی از خراطان جوان و با پشتکار رشت که ۱۵ سال در این عرصه مشغول به کار است با اظهار گلایه از وضعیت نابسامان این حرفه در ایران و بخصوص استان گیلان می گوید: خراطی ایران ۱۰ سال پیش رتبه های برتر جهان را داشت ولی متاسفانه  امروز جایگاهمان بعد از روسیه ای که خود وارد کننده چوب است قرار دارد که بسیار جای تاسف دارد.

وی ادامه داد: زمانی استان گیلان بزرگترین تولید کننده صنایع دستی در ایران و ۸۰ درصد خراطی های مطرح کشور در رشت متمرکز شده بود و گیلان رتبه های اولین را در این حرفه به خود اختصاص داده بود و دست سازهای هنرمندان این عرصه در بزرگترین موزه های ایران به نمایش گذاشته می شد ولی امروز به دلیل موانعی چون قاچاق چوب و در دسترس نبودن چوبهای عرضی و با کیفیت و وجود دلالها و واسطه ها این صنعت روز به روز رو به افول می رود.

این خراط جوان با اشاره به وضعیت اسفبار صنعت خراطی در گیلان گفت: در حال حاضر شاید کمتر از ۱۰۰ نفر در گیلان به واقع در این صنعت مشغول به کارند آن هم کارهای بسیار ضعیف چون بشقاب و کاسه و قلیان و ... اگر چه چندین سال پیش چوب به وفور یافت می شد آن هم در عرض ها و قطر های مطلوب که می شد با آن آثار گرانبهایی چون سینی-گلاس، پایه آباژور و... تهیه کرد ولی امروز هیچکدام از ما جرات نمی کنیم از چوب های جنگلی استفاده کنیم چرا که قاچاق محسوب می شود و برای ما دردسر های فراوان دارد.

وی از عملکرد بسیار ضعیف منابع طبیعی و جنگلداری گیلان  گلایه کرد و گفت: چگونه است که استان گیلان که خود معدن چوبهای جنگلی است برای صنعتگران داخلی خود چوب ندارد و اگر هم از طریق مراحل قانونی و گرفتن پروانه موفق به دریافت چوبهای جنگلی شوند چندین برابر تنی را محاسبه می کنند در حالی که همان چوبها از مجرای قاچاق، کامیون کامیون از دروازه گیلان می گذرد و به قم و تهران که بزرگترین کارخانه های مبل سازی کشور هستند سرازیر می شود؟!!

 وی با بیان اینکه قصه مافیای قاچاق چوب در گیلان، نابودی جنگل های مان را به ارمغان آورده است گفت: متاسفانه مدام از یگان نیروی انتظامی استان می شنویم که در منطقه چوبر و امامزاده هاشم، لاهیجان و سیاهکل قاچاقچیان چوب دستگیر شده اند ولی شاهدیم که حتی بعد از بررسی دقیق پرونده ها ؛ اکثرا زندان نمی‌افتند، با جریمه رها می شوند و سودهای آنچنانی از فروش این محموله ها عایدشان می شود.

این خراط دلسوخته ادامه داد: برخی جنگل‌ها را به‌ عمد رها کرده‌اند چون منافع خصوصی در کار است. قاچاقچیان چگونه از لیست محرمانه سازمان جنگل‌ها سر در می‌آورند و درختانی باعلائم سازمان جنگل‌ها توسط آنها قطع می‌شود.

وی گفت: متاسفانه برخی از ارگان‌های شبه دولتی از مافیای سازمان یافته قاچاق چوب جنگل حمایت می‌کنند وگرنه چگونه امکان دارد هزاران هکتار از منابع ملی و عمومی و غیردولتی به تصرف مافیا در بیاید ولی تاکنون گزارش و تحقیق و تفحصی از منابع طبیعی در مجلس  به سرانجام نرسد!

خراط دیگری که در محله پیرسرا به کارهای جزیی خراطی مشغول است به خبرنگار ما می گوید: قاچاقچی خرده دیگر حاضر به آوردن چوب جنگلی  برای هیچ خراط گیلانی نیست چرا که می گوید اگر بدون پروانه چوب قاچاق حمل کنیم از توقیف تا زندانی  را به دنبال دارد در حالی که خیلی راحت با برخی ها که ... حامی پر و پا قرص دارند زد و بند می کنیم و از ورودی آنها همه کارهایمان بدون دلهره و با سود بسیار بالاتر تسهیل خواهد شد.

حرف این خراط باز هم ذهن ها را به قلقلک در می آورد که طبق قانون؛ حمل زغال، هیزم و چوب بین شهرها تنها با مجوز قانونی امکان‌پذیر است. روال عادی انجام این کار اینگونه است که پروانه‌ای برای خودروی حامل چوب صادر و این پروانه در تمامی ایستگاه‌های بازرسی، چک می‌شود. حال چگونه است که با وجود ایستگاه‌های بازرسی بی‌شمار یک کامیون بزرگ حامل چوب جلوی چشم مسئولان مربوط بدون داشتن مجوز عبور کرده و هیچ مشکلی برای او پیش نیاید؟!

معاون سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی گیلان در پاسخ به سوال خبرنگار ما که چوب خراطان گیلانی چگونه تهیه می شود گفت: بخشی از چوب مورد نیاز خراطان گیلانی از طریق مجوزهای صادره منابع طبیعی (تنه های واژگون شده) و بخشی دیگر از ضایعات چوبهای کارخانه چوکا و همچنین بخشی از چوبهای باغی تهیه می شوند ولی خراطان گیلانی با ابراز گلایه از اینکه چوب با ابعاد کاربردی در صنعت خراطی اصلا به دست خرده پاهای این صنعت نمی رسد گفت: خراطی گیلان بدلیل نبودن الوار مناسب مرده است و در حال حاضر کار خراطی گیلان به قاشق و کفگیر و پایه مبل و چند چیز ناچیز محدود شده است چون تهیه چوب جنگلی ممکن نیست.

آنها می گویند: چگونه چوب جنگلهای گیلان به خراطان گیلان نمیرسد و اگر هم برسد از طریق مراجع قانونی هر تنی چندین برابر محاسبه می شود که ما توانایی خریدش را نداریم  چرا که  عرضه در بازار بر اساس کیفیت محاسبه نمی شود و قیمت بالا برای خریداران دارای وجه مطلوب اقتصادی نیست  لذا ما مجبوریم از الوارهای نامناسب برای کارهایمان استفاده کنیم که کیفیت کارمان  را بسیار پایین می آورد در حالیکه برخی ها از مهر و پروانه  سازمانی سو استفاده می کنند و  با گرفتن مجوز در دل جنگل کارگاه می سازند و با اره به جان درختان می افتند و به قم و تهران صادر میکنند و از این راه سودهای تیلیاردی عایدشان می شود در حالیکه در هیچ رسانه ای شنیده نشده است که عواید حاصل از آن به خزانه دولت و برای ملت هزینه شود!آیا قاچاقچیان چوب خزانه دولت هستند و اگر اینگونه نیست چرا جلوی آنها گرفته نمی شود؟

اشباع بازارهای داخلی از اجناس خارجی کمر تولید داخلی راشکسته است

دیگر خراط گیلانی با وجود گلایه از واردات بی رویه در صنایع چوبی گفت: الان چیزهایی که تولید می کنیم با برند کشورهای دیگر دوباره به کشور ما بر می گردد به عنوان مثال عصای ایران بهترین عصای دنیاست در حالیکه با برند ایتالیا همان عصای کارشده شکیل صنعتگران ایرانی با قیمت تمام شده بیست هزار تومان؛ با قیمت ۳۰۰ هزار تومان در کشورمان به فروش میرسد. ما بزرگترین شطرنج سازان را در گیلان داشتیم ولی امروز به دلیل قابل دسترس نبودن چوب با کیفیت، این محصول با کیفیت بسیار پایین از کشورهای دیگر وارد می شوند در حالیکه از سازندگان ما هیچگونه حمایتی نمی شود. بهترین چوب بیسبال دنیا از چوب زبان گنجشک ایران تهیه می شد در حالیکه در حال حاضر وارد کننده این محصول هستیم.

بازار محصولات تولیدی چوبی در گیلان صفر است

این خراط از مشکل فروش محصولات دست ساخته اش می گوید: خودمان با هزار مشقت و با هزینه شخصی مان محصول  تولید می کنیم ولی با ترس و دلهره بفروش می رسانیم آن هم توسط واسطه ها که ارزش کارمان را به واسطه سود خود نصف می کنند.

وی گفت: حتی در استان گیلان تقاضا نداریم و خریداران این محصولات که ۲۰۰ نفر در استان هستند ۲ نفر هم قدرت خرید محصولات استانشان را ندارند و از تهران و قم و سنندج محصولاتمان را خریداری می کنند.

متولیان صنایع دستی مختصات صنعت چوب را بشناسند

وی با ابراز گلایه شدید از اینکه کسانی که  متولی این امر هستند در وهله امر باید با مختصات کار خراطی و شناختن چوب ها و مشکلات خراطان آشنا باشند گفت: متاسفانه به جرات میتوانم بگویم متولیان بالادستی ما که ادعا دارند؛ در شناختن ۵ نوع چوب بی بهره هستند و با باند بازی و قدرت بر سر کار آمده اند.

لطفا نظارت کنید

وی با بیان اینکه اصلا به خراطی های گیلان سرکشی نمی شود گفت: در حال حاضر ۱۰۰ خراطی در حال فعالیت هستند و حتی خراطی های پیشکسوت با ۵۰ سال سابقه کار راننده هستند یا بنایی می کنند بیمه این صنف حداقل دستمزد بدون بیمه از کار افتادگی و بیمه بیکاری ست و این از جمله مشکلات ماست که وضع را روز به روز برای ما بغرنج تر می کند.

برنامه حمایتی معاونت صنایع دستی گیلان از خراطان

معاون صنایع دستی گیلان در پاسخ به این سئوال خبرنگار ما که این معاونت چه برنامه ای برای رونق و احیای این هنر و صنعت رو به افول دارد خاطر نشان کرد: هنرمندانی که با چوب سرو کار دارند یعنی خراطان توسط میراث فرهنگی شناسایی شده و حدود ۱۳۰نفر فعال این رشته در سازمان دارای شناسنامه و کارت شناسایی هستند.

شاه محمدی از برنامه های حمایتی به منظور اعطای وام هایی با  بهره ۴ درصد به فعالان این هنر خبر می دهد و می افزاید: طرحی در دست اقدام است و سازمان بنا دارد، مواد اولیه مرغوب یعنی چوب لازم به خراطان را با کیفیت مناسب و با قیمت ارزان در اختیار این هنرمندان قرار دهد.

پای درد و دل خراطان گیلانی نشستیم با توجه به معضلات بیان شده از جمله تهیه مواد اولیه یعنی همان چوب با کیفیت، عدم وجود بازار مناسب فروش و ورود بی رویه اجناس وارداتی به کشور و از طرفی مزیت های این استان در این حرفه چون استاد کاران ماهر و با تجربه؛ نقش سازمانها و مقامهای مسئول و مرتبط و به طور کلی مدیریت مناسب در این زمینه هر چه بیشتر پررنگ و آشکار می گردد.

از دیگر مسائل مهم که در واقع نقطه هدف تولید محصولات صنایع دستی است، مرحله فروش و درآمد مالی مناسب از بازارهای داخلی و خارجی است، که لازمه آن رایزنی سازمانهای مرتبط با مراکز فروش محصولات صنایع دستی در مناطق مختلف در ازای ارائه محصولات با کیفیت و استاندارد است و این اتفاقی است که با توجه به اهمیت حفظ و احیا هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان  بسیار اثرگذار است.